سلطان محمد فاتح هفتمین و قدرتمندترین سلطان از تبار ترکمنان عثمانی میباشد .

در سال 1453 میلادی سلطان محمد فاتح با تجهیز و تدارک سپاهی بزرگ و مجهز و دلاور رهسپار فتح بزرگترین و قویترین پایگاه مسیحیت و ابرقدرت روم شرقی یعنی شهر قسطنطنیه(استانبول فعلی) شده و این شهر را پس از 53 روز محاصره و ر شادت بینظیر که شرح آن در این مجال اندک ممکن نیست , فتح نموده و امپراتور روم نیز بهمراه عده ی بیشماری از جنگجویان و شوالیه های منتخب کشته میشود و پس از 2000 سال پرچم اسلام بر فراز این شهر به احتزاز در آمده و افتخاری دیگر برای ملت ترکمن اینکه اولین اذان پس از فتح قسطنطنه توسط یک جوان دلاور ترکمن بر فراز بلندترین بنای شهر به صدا در میآید , در وصف شکوه و قدرتمندی شهر قسطنطنیه همین بس که در آن زمان نقل قولی رایج بوده به این مضمون که اگر همه ی جهان یک دولت شود قسطنطنیه پایتخت آن خواهد بود .   با توجه به وعده ی پیامبر اسلام مبنی بر اینکه فاتحان قسطنطنیه-روم بهترین سرداران و سربازان اسلام هستند , سلاطین و امرای بسیاری از صدر اسلام تا آن زمان برای تحقق وعده ی نبوی و کسب این افتخار بزرگ اقدام به محاصره ی این شهر نموده بودند که بالاخره این افتخار نصیب سردار و سلطانی از تبار پاک ترکمن شد . نمایان شدن مزار مطهر ابو ایوب انصاری صحابه ی معروف و بزرگ پیامبر اسلام که در اصنای اولین محاصره ی این شهر در سال 51 هجری به شهادت رسیده و در پای دیوار دفاعی شهر به خاک سپرده شده بود از دیگر وقایع بزرگ این حماسه میباشد . سلطان محمد فاتح از نظر شخصیتی و به نص تاریخ همانند همه ی اجداد ترکمن فردی شجاع , دانشمند , معتقد و پرهیزگار بوده و رفتار انسانی وی با مردم و اسرا برگ زرینی در فتوحات و جنگهای تاریخ میباشد . این جنگ و فتح بزرگ یکی از وقایع مهم و عوض کننده ی مسیر تاریخ جهان میباشد . در این پیکار و فتح بزرگ تعداد زیادی از دلاوران , امرا و بزرگان ترکمن و غیر ترکمن به شهادت میرسند . روحشان شاد و یاد و نامشان گرامی .     « منبع : سایت یگیت »

گیریش
«خلق آرسیندا هایسی دیر بیرزات حاقینداقی گوررونگ ادیپ، اونونگ مؤچبرینی هم گؤرکزمک چی بولان لاریندا، کؤپلنج 40- 9 - 7 - 3 یالی سان لارا یوزلینأرلر. شو سان لارینگ آرسیندا هم اینگ رواجی یدی دیر.
ترکمن لرده یدی بیلن باغلانشیق لی: «یدی قاپی دا یرتاپمادیق »، «یدی دریانینگ سوونی ایچن»، «یدی یولونگ اوستونده»، «یدی یاش دان یتمیش یاشاچنلی»، «یدی اولچاپ بیر کِس»، «یدی قودرات»، «یدی ولی»، «یدی حازینا»، «یدی دوغان»، «یدی گن»، «یدی قات یر و یدی قات آسمان»، «یدی گیجه- گوندیز طوی توتماق»، و شونگا منگزش تمثال لارا ییغی- ییغی دان دوش گلینیار.
یدی نینگ ترکمن خلقی نینگ دورموشیندا نأحیلی لیک بیلن بیله قودراتی گویچ لی سانا اؤورونیپ گیرن دیگی نینگ سبابینی آیتماق قین. اونونگ گؤز باشی اؤرأن قدیمی واغت لارا باریپ دیره یأر. یؤنه باشغا بیرزات حاقدا، یدی بیلن باغلانشیق لی گوررونگ لرینگ آنگرسیندا نأمه لرینگ یاتاندیغینی ولین بیلمک قیزیق لی دیر.» (1)
یوقاردا آیدیلشی یالی اونونگ گؤزباشی (یدی) اؤرأن قدیمی واغت لارا باریپ دیره مه گینی باشغاچا یازماق دا عبدالحسین سعیدیان دایره المعارفیندا اونونجی جلدیندا، 9460- نجی صاحیپاسیندا شیله یازیار :
« قدیمیّت دان، اوروغ لار و قوم لار، یدأ کؤپ اونس بریپدیرلر. سومری لر، سونگری سامی لار و ایران و یونان و هند ملّت لری ، یدأ بؤلونمه ، یدی اقلیم، یدی دریا، یدی قات آسمان و هپدأنگ یدی گونی ، ...
یدی گزک کعبأنی طواف اتمک، یدی گزک شیطانی داشلاماق (رمی جمره) ، یدی گزک صفا و مروأنگ آراسیندا تقلّا اتمک حج ایامیندا، ناماز اوقاماق دا، سجده حالاتیندا یدی یرینگ یره دگمک، اسلام دینیندا هم گلیپدیر. ...

1190- 1260 هجری قمری، 1770- 1840 میلادی.
كمینه یكی از شعرای بزرگ تركمن می باشد، او به سال 1190 هجری قمری در ناحیه سرخس و در خانواده فقیری به دنیا می آید و زندگانی خود را با رنج و مشقت زیادی می گذراند، نام شاعر محمد ولی ( مآمد ولی ) و كمینه لقب اوست، ‌لقب كمینه را شاعر به این خاطر برای خود برگزیده است كه خود را از همه كمتر و كوچكتر می دانسته است. او تحصیلات ابتدایی خود را در مكتب خانه های سرخس به پایان رسانیده و سپس در خیوه و بخارا به تحصیلات عالیه می پردازد و یكی از افراد فاضل و در عین حال خوش سیمای زمان خود محسوب می شود. كمینه اولین بار با دختری به نام (قربان بخت) ازدواج می كند، قربان بخت پس از 29 سال زندگی با شاعر از دنیا می رود و این فقدان به شاعر بسی ناگوار می آید و به همین مناسبت در شعری با عنوان (باریندا ) نهایت اندوه و تالم خود را ابراز می دارد:

بیركم اوتوزییل دیر سوروشدیم دوران
یارسن سیز گره كمز بوفانی جهان
كمینه باردینگ طاووس دك هر یان
ایندی شادلیق یوقدور دنیا باریندا

ترجمه :
بیست ونه سال با تو به سر بردم
بدون تو این جهان فانی برایم ارزشی ندارد
كمینه، مانند طاووس به هر طرف می رفتی
دیگر در این دنیا برایت شادی نخواهد بود

رنج و عذاب روحی كه شاعر مدت ها گرفتار آن بود ،‌ سبب تحلیل رفتن نیروی جسمانی او می شود. شاعر سپس با زنی به نام (خینای ماما ) ازدواج می كند او نیز پس از مدتی از دنیا می رود. بالاخره شاعر برای سومین بار زنی به نام (جما گل) را به همسری انتخاب می كند و تا آخر عمر با او زندگی می كند....
 

اسماعیل سالاریان
مقدمه : زبان اولین وسیله ارتباطی انسانهاست،كه وظیفه اصلی آن برقراری ارتباط كلامی است. اما وظیفه فرعی دیگری را نیز بردوش می كشد كه بعضا مهمتراز وظیفه اول می باشد و آن تشكیل یكی از پایه های هویت ملی و شخصیت فرهنگی اقوام بشری است. در هر زبانی معمولا یك زبان مادر وجود دارد كه شاخه هایی به نام لهجه از آن انشعاب یافته است. یادگیری زبان مادری برهمه گویندگان آن زبان فرض مسلم می باشد. چرا كه بدون آن پایه های هویت و شخصیت فرهنگی افراد و به تبع آن جامعه به طور ناقص شكل می گیرد. دراین پست کلیات زبان ترکی مورد تحقیق و بررسی قرار داده ایم، امید است مورد استفاده قرارگیرد.

زبان / Dil

زبان یک پدیده ی طبیعی، اجتماعی است و به عنوان ابزاری برای تبادل فکر و احساس استفاده بکار می رود. زبان پایه و اساس فرهنگ و تفکر بشر است بطوریکه، انسان اول زبان را یاد می گیرد و بعد در همان زبان فکر می کند و به وسیله ی همان زبان افکار و علوم خود را به نسل های بعد منتقل و هدیه می دهد .

زبان نمایانگر تفکر افرادی است که به آن زبان تکلم و فکر می کنند و در هرزبان، هر کلمه برای خود یک کتاب تاریخ است که اگر آنرا بشکافیم خواهیم دید که چرا اصلا یک کلمه متولد شده و اعتقاد افرادی که این کلمه را خلق کرده اند چه بوده و بسیاری از امور دیگر .

زبان مانند هر موجود زنده ، دارای تکامل و پویایی است و از ابتدایی ترین صداها شروع شده و به هجا و کلمه ها تبدیل می شود و در طول قرن ها اندک اندک ساختار خود را تکمیل می نماید و این موضوع بدیهی است که هرچه عمر یک زبان بیشتر باشد توانمند تر است ....

با توجه به این مسائل كوشش كرده ایم از میان منابع و مآخذ موجود مطالبی كلّی و خالی از تعصبات را انتخاب كرده و بطور خلاصه ارائه دهیم. اكثریت مطالب این بخش از سه كتاب زیر گرفته شده است:

1- تركمن های جهان ، م ، دردیف ، س ، قادیرف ، 1991 (به زبان تركمنی)

2- تاریخ مختصر تركمن ، و ، مینورسكی ، 1960 (انگلیسی)

3- اقوام مسلمان اتحاد شوروی ، شیرین آكینر ، ترجمه محمد حسین آریا ، 1367 در این فصل كه به معرفی تركمنها اختصاص دارد مسائلی از قبیل: توزیع جغرافیایی جمعیتی، وجه تسمیه و تاریخچه پیدایش و شكل گیری قومی تركمن ها بررسی خواهد شد.

توزیع جغرافیایی – جمعیتی تركمن ها 

در حال حاضر نزدیك به پنج میلیون تركمن در نقاط مختلف جهان زندگی می كنند. تاریخ جدا شدن بسیاری از اینها به گذشته خیلی دور و به دوره های قبل از تشكیل دولت سلجوقی می رسد و برای همین انتساب عنوان تركمن به بسیاری از این ها فقط و فقط به دلایل تاریخی استوار است و بیشتر مظاهر تركمن بودن آنها از بین رفته است.

مراكز عمده اسكان تركمن ها عبارتند از: تركمنستان، ایران، افغانستان، عراق، تركیه، اردن، سوریه و چین.

با توجه به فقدان اطلاعات دقیق در خصوص تركمن های اكثریت این مناطق بحث اصلی را به تركمن های تركمنستان سوق می دهیم و در خصوص سایر مناطق تنها به دادن آمار جمعیتی بسنده می كنیم.

تركمستان 

جمهوری تركمنستان در جنوب غربی آسیای میانه و در منطقه صحرا واقع شده است، از غرب به دریای خزر، از جنوب به ایران، از جنوب شرقی به افغانستان، از شمال به قزاقستان و از شمال شرقی به ازبكستان محدود است. مساحت كل آن 488100 كیلومتر مربع است.

مركز تركمنستان عشق آباد نام دارد و مرو، چهارجوی، داش حوض، نبیت داغ و كراسنوودسك از شهرهای بزرگ این جمهوری هستند. ...

بیر هندی نینگ بیر ایش اوچین دوستی بیلن اوروشماغی

                                       و اؤزی نینگ اول درده مبتلالیغیندان بیخبرلیغی

         تورت سانی هندی بیر مسجده باریب، نماز اوقاماغا باشلادیلار. هربیری تکبیر دوشیریب، مسکینلیک بیلن نمازا دوردیلار. شول وقت، مؤذن گلیب بیریندن بیر گپ سورادی. بویانگقی هندی آیتدی: هی، نماز اوستینده گپله دینگ، نمازینگ باطل بولدی! اوچونجیسی ایکینجأ ایتدی: ای آغا! اونگا نأمه طعنه اتیارسینگ، اؤزینگی بیل! شول توردینجیسی آیتدی: الحمدالله، من اول اوچوسی یالی غویا دوشمه دیم! شودیب، توردیسی نینگ هم نمازی باطل بولدی، عیب تاقیجیلار کوپ راگ یولدان آزاشیارلار. اؤزی نینگ عیبینی بیلیان لارا یوز آفرین؛ هر کیم باشغانینگ عیبینی گورکزسه شونی اؤزینه ساتیب آلدیغی دیر.  نأمه اوچین اونینگ یاریمیسی عیب دان و یاریمیسی غیب دان دؤزیلن دیر. باشینگدا اون سانی غیل بولسا دا مرهمی اؤز باشینگا چالمالی دیر. اؤز عیبینگی گؤرمک حقیقت دا اونی امله مک دیر ، آدم شکسته بولسا اونگا رحم اینر. اگر شول غیبینگ بولماسا آرقایین اوتورما، نأمه دییه نده اول عیببینگ تیزلیکده فاش بولیب بیلر. خدا دان «لاتخافوا» اشده نینگ یوقمی؟ پس نأمه دن خوش و آرقایین اوتیرسینگ؟ کؤپ ییل لار ابلیس یاخشی آت بیلن یاشادی، اول اولیمسیلیق دان رسوا بولدی، حاضر اونینگ آدینی بیلیارسینگمی؟ اول جهان دا بلند مرتبه لیگی بیلن تانیلان تی، ترسینه اول یامانلیغا معروف بولدی. آرقایین بولمازدان، سن تانیماللیغی آرزو اتمه؛ قورقینی یوییب سونگ یوزینگی گؤرکز. ای منینگ یاخشیم، اؤز یوزینگه ساققال چیقماز دان باشغا کوسه لره طعنه اتمه. غارا، نأدیب جانینگ مبتلا بولیب، غوییا غاچیب اول سانگا پند بولدی. سن اونگا پند بولماغا اول یره غاچمادینگ. اول زهرینی ایچدی سن بولسا اونینگ قندینی ای!

 ترجمه : پوهنوال محمد صالح راسخ ییلدرم 

اسکی بیر پنجره آچیلدی و آردندان یامالی و کول رنگلی یالیقلی عیالینگ یوزی گوریندی. قورقی دولی گوزلری بیلن کوچا غارادی. کوچانینگ ایکی طرفینا گوز گزدیردی. بیر ذاتی آختاردیغی بللی تی. سونگ گوزلری بیر نقطه دا دوریب غالدی.
ـ دوران ! . . . . دوران ! . . . اوغلیم گیل ناهار تیار بولدی.

در خصوص رایج ترین ساز قوم ترکمن یعنی «دوتار» و اینکه چه وقت و بر چه پایه و اساسی بوجود آمده بلحاظ علمی هنوز اطلاعات تاریخی روشنی وجود ندارد. در پاسخ به این سئوال، خوانندگان و نوازندگان روایتی را که نسل اندر نسل حفظ کرده اند تعریف می کنند: اول بار شخص به نام «بابا قاممار» که مهتر اسب حضرت علی (ع) بوده دوتار را ساخته است، این روایت توسط خواننده ی مشهور ترکمن «شوکور باخشی» و نیز فیلسوف یونان باستان افلاطون نقل شده است. روایتی دیگر نیز در تألیف «ب. بلیاف» بنام «ساز ترکمن» آورده شده است. در بین مردم این روایات در حقیقت توسط مردم و در پاسخ به سئوال چکونگی خلق دوتار فراهم آمده است سخن گزافی نخواهد بود. در میان آسیای میانه ساز «دوتار» از اعصار پیشین وجود داشته. این خود به تنهایی گویای حقیقتی انکار ناپذیر می باشد. چنانچه دلایل علمی کافی نیز برای اثبات این ادعّا در دسترس نباشد امّا روایت های نقل شده از افلاطون (٤٢٧-٣٤٧ ق.م) و فیثاغورث در باب خلق دوتار، پایه ی محکمی ایجاد می کند.

سند پایه ای دیگر مربوط به شاعر قرن هجده ترکمن غایب نظر غایبی است که برای استخلاص تعدادی شاعر و نوازنده از مجازات مرگ، در پیشگاه امیر بخارا شعر معروف خود را با مضمون ذیل قرائت کرد:

ساز بیلن صحبتی یامان دییمأنگ لر

آدام حوّا دونیأ ایننده باردیر

ترجمه:« ساز و آواز را منکر نشوید – که قدمتی تا خلق آدم و حوّا دارد»...

محمد طرحان ابن اوزلئق معروف به ابونصر فارابی از جمله نادر عارفانی
است که آثار ارزشمند و روایات زیادی از او باقی مانده است. او در سال ۸۷۰ میلادی در واسیج یکی از روستاهای فاراب واقع در بین مرز ترکمنستان و ازبکستان کنونی می باشد، متولّد شده است. او تحصیلات خودرا در بغداد باتمام میرساند و تمام علوم ایّام خودرا فرا میگیرد. ... روایتی از او باقیست که او در بغداد نوعی ...از آلت موسیقی را از روی دوتار ابداع میکند و با آن در یکی از مجالس خلیفه بغداد در حضور او مقامی از مقامات ترکمنی را می نوازد که همه مدعوینی که در مجلس حضور داشتند بخواب فرو میروند. " او هیچ وقت دون ترکمنی (عبا) را از تن خود بیرون نیانداخته است. پوشش ترکمنی خود را همیشه حفظ نموده است.

فارابی دوتار را به دو نوع تقسیم بندی میکند که یکی دوتار خراسان نام دارد که همان دوتارهای کنونی ترکمنی است و دیگری دوتار بغداد می باشد که آنرا بدست خود در بغداد ابداع کرده است.

محمود بن حسین بن محمد کاشغری پدر ادبیات ترک واولین کسی است که در مورد تاریخ فرهنگ اقوام ولهجه های ترکی مقالات علمی جالبی جمع آوری نموده است.وی در سال1008میلادی در شهر بارسخان در جنوب قزاقستان در کنار دریاچه ایسیق کول(دریاچه گرم)از پدر و مادری قزاق به دنیا آمد.اجداد وی جز خاناتی بودند که در جنوب قزاقستان (ژته سو)زندگی میکردنددر قرنی که وی در آن زندگی میکرد به قرن ترکان نیز نامیده شده است و باعث شده بود که زبان ترکی جای زبان فارسی به عنوان زبان میانجی را بگیرد.در این قرن ترکان سلجوقی بر ایران و آناتولی و عراق وترکان خلج بر هندوستان و مملوکان ترک بر مصر و شمال آفریقا و ترکان قره خانی بر خوارزم و آسیای میانه و ترکستان شرقی حکومت میکردند.در این سالها با حمایت قره خانیان چندین کتاب مانند حکمت خواجه احمدیاسوی کتاب قوتاد کوبلیک یوسف بلاساغونی و کتاب جواهر فقه اللغت ترکی محمود کاشغری نوشته شدند که همگی جز شاهکارهای ادبیات جهان میباشد. 

دربارۀ موضوعاتی چون تبار، محل وتاریخ تولد و تحصیل محمود کاشغری که یکی از اولین پژوهشگران زبان تورکی تا به امروز و یکی از اولین بنیانگذاران رشتۀ علمی تورکولوژی محسوب می شود و همچنین تألیف اثر معروفش دیوان لغات‌الترک و محل تألیف آن و فعالیت‌های اواخر حیاتش و مزارش، محققان زیادی پژوهش‌های علمی زیادی از زمان پیدا شدن دیوان لغات‌الترک تا به امروز انجام داده‌اند.

اما علی‌رغم این همه پژوهش، بعضی حقایق درباره زندگی و اثر محمود کاشغری به طور قطعی روشن نشده و بحث و مجادله‌ها بر سر این موضوعات هنوز ادامه دارد. در این مقاله با استفاده از سر نخ‌هایی که محمود کاشغری درباره خود و در اثر معروفش دیوان لغات‌الترک آورده و بر اساس اسناد به دست آمده در کاشغر که به زبان تورکی  بوده و در رابطه با او می‌باشند و با ارائه سایر مستندات، موضوعاتی چون تبار، زندگی، تحصیل، شخصیت، آثار و مرگ و مزار او روشن تر خواهد شد....

و امبری در سال 1281 ه.ق در سفرنامه خود در خانات آسیای میانه در مورد تقسیمات عشیرتی ترکمن ها چنین می نویسد: ترکمن ها بنابر قدیمی ترین روایات خود نژادهای مختلف خود را خلق (به زبان عربی مردم) می نامند و این خلقها را چنین اسم گذاری کرده اند:
1- چاودور 2- ارساری (ارزاری) 3- آل علی 4- قره 5- سالور 6- ساریق 7- تکه 8- گوگلان 9- یموت

یموت
یموت ها از نسل یموت، فرزند قلمی فرزند بردی فرزند اغورجیک هستند. یموت دارای سه پسر به نام های قتلی تمور، جد مشترک یموت های گرگان و اوتلی تمور، جد مشترک یموت های خیوه و اوساق بود. یموت هایی که در ایران زندگی می کنند از یموت های گرگان هستند.
یموت ها به دو دسته چمور و چاروا تقسیم می شوند. چمور یا کشاورزان قبیله مقر ثابتی دارند و چادر های خود را به ندرت انتقال می دهند و اگر انتقال بدهند، در حدود معین است.
چاروا یا بادیه نشین، بنا بر فصول سال محل چادرشان را تغییر می دهند تا برای گله و اسب و شتر خود چراگاه پیدا کنند، چارواها چون در محل ثابتی توقف نمی کنند و غالبا دور از یکدیگر زیست می کنند. معمولا در طرف شمال در حدود اترک به سر می برند و غالبا به خاک روسیه می روند ولی باز به گرگان و نواحی اترک بر می گردند تا محصولشان را درو کنند و در زیرزمینها انبار کنند. یموت ها اکنون در صحرای گرگان، حدود استرآباد و برخی در خوارزم ساکنند....

 

در نیمه دوم قرن هفده و اوایل قرن هیجدهم میلادی در زمان قادر خان (خان ایل گوگلان) شخصی به نام مختومقلی یوناچی (1654 – 1720 م) جد مختومقلی فراغی زندگی می کرد. یوناچی پیشه آهنگری و زرگری داشت. او صاحب فرزندی شد که به نام پدر متوفای یوناچی، دولت محمد مسمی گردید. وجه شهرت دولت محمد به قری ملا نیز بدین خاطر بود که پدرش یوناچی در سن پیری صاحب فرزند شده بود. یوناچی جد مختومقلی فراغی دستی در شعر و شاعری داشته است اما آثار باقی مانده او بسیار کم است.
دولت محمد یکی از علمای بزرگ و مورد احترام و طرف مشورت ایلات زمانه خود محسوب می شد و با تخلص آزادی آثار پر ارجی را به وجود آورده است. دولت محمد آزادی در 1700 میلادی متولد و در 60 سالگی وفات یافت و مختومقلی فراغی در مرثیه پدر به نام «آتامینگ» به سن فوت پدر اشاره می کند. آزادی همسری به نام ارازگل داشته و صاحب 6 فرزند بود و مختومقلی فراغی فرزند سومین ایشان بود.
تولد وی در در سال 1733 م و وفاتش 1790م ذکر شده است، لیکن اخیرا دست نوشته ای پیدا شده است که گویا در آن مختومقلی با «ذنوبی» شاعر معروف در سال 1797 م مناظره شاعرانه داشته است. اگر بتوان با تکیه به این سند قضاوت کرد وفات وی حداقل هفت سال دیرتر یعنی سال 1797 یا بعد از آن باید باشد....